Een gewaagde titel, ik weet het. Zeker omdat er steeds vaker geroepen wordt om de medewerker te betrekken bij de besluitvorming over welke initiatieven nodig zijn om de veiligheid op de werkvloer te verbeteren. We horen het in de bouw, we horen het in de farmacie en we horen het in fabrieksomgevingen. Toch schuilt er ook een gevaar in, waar we je voor willen waarschuwen.
Laat me allereerst een beetje nuanceren, want natuurlijk is het een prima idee om medewerkers te betrekken bij het verbeteren van de veiligheid. Zij zijn degenen die dagelijks met hun ‘voeten in de klei’ staan, moeten werken met machines, apparaten, procedures en contractors. Zij bewegen zich dagelijks in het spanningsveld van productie en veiligheid, van klanteis en (on)mogelijkheid, etc. Ze kunnen vaak dus prima aangeven wat werkt, wat niet, wat ze nodig hebben om veiliger te kunnen werken, en hoe ze soms met targets geconfronteerd worden waarbij het onmogelijk is de veiligheid te waarborgen. Allemaal zeer waardevolle feedback voor management en HSE/VGM afdelingen om verbeteringen te kunnen realiseren.

Wat is dan de gedachte achter de titel van dit artikel zal je je misschien afvragen?

Dat is dat het uitgangspunt dat medewerkers zelf altijd voor veiligheid kiezen als ze die mogelijkheid ook echt zouden krijgen, niet op gaat. Dus stel dat de klant, directie en management 100% safety minded zijn, en medewerkers de ruimte en steun geven om veiligheid niet opzij te hoeven zetten, dan nog zijn medewerkers zelf op verschillende manieren remmende factoren bij het verbeteren van een veiligheidscultuur. Binnen de cultuurtrajecten waar we met Eagle’s Flight Benelux bij betrokken zijn, zien we tal van voorbeelden die dat onderschrijven en ik wil er een paar met je delen.

Uit een training gegrepen

Allereerst is het goed om te beseffen dat de meeste mensen van nature meer productie/resultaat gedreven zijn dan veiligheid gedreven. Dat is niet vreemd, want resultaten zie je groeien met je inzet, en (het gemis aan) veiligheid wordt pas duidelijk als het (bijna) fout gaat. Veiligheid is ‘niet tastbaar’ en daardoor moeilijk te waarderen. Productie daarentegen is zichtbaar en in veel organisaties al zo lang een drijvende kracht die boven al het andere stond. Dat zit ingebakken in bedrijfsculturen en krijg je er niet zo makkelijk uit.

In onze Safe by Choice trajecten hebben we ervaren dat de beleving van veiligheid bij medewerkers vaak niet strookt met de realiteit. Met andere woorden; ze waarderen de mate van veilig werken binnen hun organisatie, en van zichzelf, hoger dan het in werkelijkheid is. En dat is een probleem, want dat betekent dat ze zich niet bewust zijn van hun onbekwaamheid, oftewel ‘onbewust onbekwaam’.

Laat me dit even toelichten met een voorbeeld. In één van onze “experiential learning” activiteiten geven we teams van 5 deelnemers de volgende opdracht: “Haal als team zoveel mogelijk punten, met een minimum van 26, veilig en binnen de tijd.” Als je die doelstelling ontleedt kun je een aantal drukfactoren benoemen die representatief zijn voor hun werkomgeving: prestatiedruk (zoveel mogelijk punten), productietarget (een minimum van 26), veiligheid en tijd. De activiteit is zo ingericht dat vanaf ergens tussen 12-16 punten het risico noemenswaardig is en daarna steeds groter wordt.

Aan het einde van de activiteit zijn er teams met uiteenlopende resultaten, vanaf -10 tot boven de 40 punten. Vervolgens vragen we ze om hun teamprestatie op het gebied van veiligheid te beoordelen door middel van een rapportcijfer (0-10). Steevast beoordeelt 90% van de teams zichzelf met een 8 of hoger op veiligheid.

Als we daar op reflecteren blijkt dat hoge rapportcijfer vooral gebaseerd te zijn op de volgende argumenten:

1. Ze hebben geen ‘ongeval’ gehad
2. Ze hebben hun productietarget van 26 punten gehaald én geen onnodig risico genomen (onnodig ten opzichte van het aantal punten dat ze moesten halen)

Laten we deze twee eens ontleden:

Geen ongeval

Geen ongeval hebben betekent niet per definitie dat er veilig wordt gewerkt. Ik bedoel, als je een snelweg te voet oversteekt, dan kan je aan de overkant komen zonder aangereden te worden. Maar betekent dat dan dat het veilig was…? Niet perse. De perceptie van veiligheid wordt echter voor een groot deel wel gevormd door het uitblijven van een ongeval. Kijk maar naar jezelf: waarom kijk jij nog steeds op je mobiele telefoon tijdens het autorijden? Waarschijnlijk omdat je er (nog) geen ongeluk door hebt gehad. Zou je dat wel hebben gehad, dan is de kans groot dat je je gedrag verandert. Gaat iets heel lang goed, dan verandert onze risicoperceptie.

Geen onnodig risico/productietarget gehaald

Laat me voorop stellen, in de genoemde activiteit is het niet mogelijk om 26 punten te halen en veilig te werken. Dat vertellen we niet, zodat teams zelf ervaren waar ze de grens trekken en besluiten te stoppen. In de meeste organisaties zijn medewerkers zo gewend targets te moeten halen, dat hun focus in deze activiteit niet anders is. “Nodig risico” om die 26 punten te kunnen bereiken wordt in hun waardering van de mate van veilig werken niet meegenomen. Het was immers nodig, dus waarom dat negatief waarderen? Dit is geen rationeel proces, maar een gevoelsmatig/onbewust proces. Het maakt echter wel dat medewerkers onveilige acties verrichten als ze die nodig achten vanuit bijvoorbeeld een productie oogpunt, zonder dat ze zich daar erg bewust van zijn.

Nu een voorbeeld uit de praktijk

Medewerkers klommen om een filter te vervangen, zonder valbeveiliging, via via op een stevige pijp die zo’n 3m boven de grond hing. Toen de site director toevallig langs liep en dat zag, stopte hij ze en drukte hij ze op het hart dat ze zich flink hadden kunnen verwonden als ze zouden vallen. De medewerkers in kwestie snapten niets van zijn commotie, en gaven aan dat ze dat al jaren zo deden en er nog nooit iemand gevallen was.

Schijnveiligheid

Nog een voorbeeld dat mijn punt onderschrijft ontleen ik aan een discovery gesprek met een teamleider in de bouw. Discovery gesprekken zijn niets anders dan het leren kennen van een organisatie door middel van rondleidingen en gesprekken met directie, management en medewerkers alvorens we trainingen voor ze ontwikkelen.

We hadden het over een ingestelde regel dat men buiten op het terrein niet meer mocht lopen en tegelijkertijd met je mobiel in de weer mocht zijn. De teamleider in kwestie gaf aan dat belachelijk te vinden, want op het terrein liep je binnen de groenen lijnen, en iedereen wist toch dat je daar niet mag rijden (vrachtwagens, bulldozers, steekwagens, ed). Toen ik aangaf dat binnen de lijnen lopen niet perse betekent dat je daar veilig bent en niet meer op hoeft te letten kreeg ik de opmerking: “ja jij bent een lekkere. De hemel kan ook op je neervallen!”. Nog geen half uur later was ik in gesprek met de HSE afdeling die me vertelde over een fataal ongeval op een andere site. Daar was een band van een vrachtwagen afgelopen die met een flinke vaart een medewerker had geraakt. En je voelt ‘m waarschijnlijk al aankomen, het was een medewerker die binnen de groene lijnen liep…

Conclusie

Om echt een cultuur van veiligheid te kunnen bouwen moet je verder gaan dan wat de werkvloer van jouw organisatie vraagt. Je zult iedereen binnen jouw organisatie bewust moeten maken dat veiligheid niet is wat er wel of niet gebeurd is, maar wat er had kunnen gebeuren. Grote ongelukken zijn vaak een opeenstapeling van kleine gebeurtenissen die op zich niet alarmerend hoeven te zijn. Maar als ze samen komen blijkt dat kleine ‘dingen’ grote gevolgen kunnen hebben. Daarom bouwen we met onze Safe by Choice trajecten aan een veiligheidscultuur waar de mindset is: “Dingen mogen niet gebeuren… die ik onder controle kan hebben” en waar mensen focussen op de kleine “dingen” om de grote te kunnen voorkomen.